Çalışma temelinde Abu Ubayda 'nin Macâz al-Qur'ân adlı eserinin Buhâri tarafından iktibas edildiği bir çalışmanın ardından yapılan süreklilik ilmine dayanmaktadır. Peygamber'in söz ve sünnetlerini toplamayı gaye edinen bir hadis kitabının bâblarının arasından, Buhârinin filolojik eserlerle münasebeti yönüyle bulunduğu edebiyatın diğer musannefatına ne dereceye kadar benzediği, musannaf hadislerin tedvininde iki türlü tasnifin oluşmasıyla ortaya çıkan eserlerin  bir hadis kitabının sınırının dışına çıkıp çıkmadığı hususlarını incelemek temel alınmıştır. Çalışma sonucunda ise muhaddislerle filologlar arasındaki münasebetin bir kısmı da aydınlanmış olacaktır. Çalışmada bilgi bütünlüğü ele alınmalı ve Buhari’nin filolog olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Buhari’nin incelemelerinde dillerin yapısını, tarihsel gelişimini ve birbirleri ile ilişkilerini inceleyerek çalışmalarını oluşturduğu unutmamalıdır. Bu çalışmanın hususiyetinde bir hadis kitabının filolojik kaynaklarıyla münasebeti ne olduğu umumi mesele olarak ele alınmamasından dolayı daha önce üzerinde çalışılmamış veya çalışmaların sonuçlandırılmamış olması önemli bir yere sahiptir. Çalışma planlanırken, Buhâri’nin kitabını asırlardan beri meydana getirilen şerhleri, teracim-i ahvâI ve hadis usülü kitapları ve sair ilgili eserlerin verdiği bilgi muvacehesinde tetkik, daha evvelki filologlardan yaptığı iktibasları tespit etmek üzere planlanmıştır. Buhâri ile diğer hadis kitap ve meselelerini muhtelif bakımlardan ele alan modern tetkikler, hadis musannefatının kaynaklarını ve hususiyle filolojik kaynaklarını tesbiti gaye edinen bir araştırıcı için, kaynak teşhisinde elindeki kitapların yardımcı olmayacağını ifade ederek devam etmektedir. Buhari’nin filolojik kaynaklarının tesbitini gaye edinen tetkikin plan ve gayesi bilâhire değişmiş, Buhari’nin ve diğer hadis musennefatının,  meselenin başta vazedilmesi fakat çalıştıkça çalışmanın hususiyetinin icad edilebilmesi için kısmen İslam tarihinin kaynaklarına umumi olarak temas etmek, hadislerin ilk tedvin ve tasnifi gibi meseleleri, mevzuumuzu aydınlatmağa yetecek kadar gözden geçirmek zarureti hasıl olmuştur. Bunlar için çalışmayı oluşturanın kendi bakış açısı ve kendi geliştirdiği perspektiften yorumlayarak çalışma oluşturmalıdır. Çalışma sahibinin her çalışmada kendi fikir ve yorumları çalışmayı diğerlerinden ayıran en büyük farklardan biridir. Kaynaklara işaret hususunda diğer şârihlerle mukayese edilemeyecek bir mevkide bulunan İbn Hacar’e , Buhari’nin kaynaklarının tetkiki işinde yararlı olarak kullanıldığı ifade edilir. Buhari’nin kaynakları hakkında umumi ve zaruri bir fikir elde edildikten sonra, Sahih’in ihtiva ettiği filolojik malzemenin tetkikine geçilmiş, en yoğun filolojik tefsirler ise Kitâb at-tafsir ‘de görülmüştür. Buhari’nin kaynaklarını araştırmayı gaye edinen bu tetkik, her halde, şâmil olduğu meselelere nihai şeklini vermiş olmaktan ziyade, meseleleri vaz' ve hal şekillerini arayan bir deneme mahiyetinde kabul edilmelidir.

Mohammed ALKHAYYAT