Fatih BUBA

20922736

Lütfen Tarihsellik ve Esbab-ı Nüzul kitabını;

1. ‘bilginin bütünlüğü’ ve

2. ‘disiplinlerarası çalışmak’ zaviyesinden bakarak

3. ‘Tarihsellik’ten söz etmek  neden ‘tarihselcilik’ten söz etmek değildir veya aynı şey midir?’ sualine cevabınızı ödev sayfasına kayıt ediniz.

           İnsan kelimeler-kavramlar-olaylara anlam vermesiyle müstesna bir varlıktır. Bu ihtiyacını karşılamak ise bilgi gerektirmektedir. Bilgi olmadan insan cehalete, oradan zulüme yönelmesi tehlikeli durumlar arasındadır. Bilgi ise farklı yönler taşımaktadır, farklı şekillerde elde edilmektedir.

            “Tarihsellik ve Esbab-ı Nüzul” kitabı açısından bakıldığında tarih boyunca, Tarih felsefesi araştırmacıları tarihsellik ve tarihselcilik hakkında farklı yaklaşımlara ve tanımlara ulaşmışlardır. Sebebi içinde bulundukları tarihi kesit, kültürleri ve insanlık halleriyle açıklayabiliriz. Binaenaleyh genel olarak araştırmalarda disiplinler arası ve bütüncül yaklaşımın sergilenmesi gerçeğe yaklaşma konusunda önemli hususlar arasındadır. Bu unsurların muhakkak bir yöntemle beslenmeleri gerekir. Çünkü bütüncül olmak da bazı seçimler gerektirmektir ve bazen bilgilerin değerlendirilmesinde öncelik-sonralık söz konusu olabilmektedir. Tarih, Felsefe, Tefsir, Hadis, vb gibi ilimleri ihtiva eden bir analizin ilgili bilimler hakkında bilgi sahibi araştırmacı tarafından yapılması daha isabetli olacağı şüphesizdir. Bu bilgi yükünde birçok çeşit verinin beraber ele alınması, onlar arasında yönteme dayalı olarak bir öncelik-sonralık olmasıyla zıt değildir.

Buna bağlı bir mesele ilimlerin konusu ve hedefidir. Mesela İlimlerin bir kısmının konusu insandır. Fakat yaklaşım ve hedefi itibariyle parçacı yaklaşımların olduğunu görmek mümkündür. Örnek olarak antropolojide kültürle ilgilenmek özel bir alanı kapsar fakat araştırmacı bütüncül yaklaşımla insanlık için geçerli olacak daha genel bir anlamlandırmaya gitmesi antropolojinin genel hedefi açısından daha isabetli çıkarımlara sebebiyet verecektir. Onun için bütüncül yaklaşım sergilenirken ele alınan ilimlerin işlevini göz önünde bulundurmak analize katkı sağlayabilir diye düşünüyoruz. Bunları ele alırken farklı disiplinlerin veriler kaçınılmaz olarak araştırmacının karşısına çıkmaktadır.

Tarihsellik, Esbab-ı Nüzul ve Tarihselcilik kavramlarına gelince, kapsamları itibariyle zikrettiğimiz hususlarla değerlendirildiklerinde, irtibatlıdırlar. Bu çerçevede kelimeler arasında irtibatlar kurmak mümkünse de birbirleriyle aynı olduğunu söylemek yanlış olacaktır. İlk olarak Esbab-ı Nüzul ilminin tarihsellik ve tarihselcilik yaklaşımlarıyla aynı dünyaya ait olmadığı aşikardır. Onun İslami ilimlerde Tefsir, Hadis ve Tarih gibi farklı ilimlerde ele alındığı bilinmektedir. Tarihsellik de bakıldığında felsefe ve tarih bilimleriyle yakından irtibatlıdır ve hakkında birçok görüş serdedilmiştir. Tarihselliğin öne çıkardığı Tarih/arka plan/olgu metodu ise Esbab-ı Nüzul ilmi çerçevesinde pekala uygulanabilir. Tarihselciliğe gelince onun tarihsellikle aynı olmaması daha ince bir analiz gerektirmektedir. Biz konuya ilişkin şunları söyleyebiliriz: tarihsellik herkesin tabi olduğu göz ardı edilmemesi gereken bir durum/ bilimsel yaklaşım iken, tarihselcilik daha ziyade o yöntemin benimsenmesi, felsefi bir düzeye çıkarılması hatta bir vizyon-zihniyet şeklini almasıdır. Bunu Kur’an’ın indiği dönem açısından örneklendirecek olursak Kur’an tarihin bir kesitinde Dünyaya ve insana gelmiştir. Dünya ve insan denildiğinde zaten zaman-mekan-şartlar göz ardı edilmesi mümkün değildir. Bu açıdan Esbab-ı Nüzul da ortak konulardan bahsetmektedir. Tarihselcilik farklı tanımlarıyla birlikte tarihe felsefi bir bakış açısı, bir zihniyet ve vizyon olarak bunlara anlam verecek bir yöntem-yaklaşımdır. Kaldı ki farklı tarihselciliklerin olduğunu müşahede etmekteyiz.

Sonuç olarak araştırmacı bir konuya ilişkin analize yöneldiğinde yöntemini iyi belirlemesi gerekmektedir çünkü her yöntemde farklı yönler vardır. Farklı yönler ise çoğunlukla farklı sonuçlara işaret edebilir.

Esra USTA

20922776

Tarihsellik (historicity), tarihselcilik (historicism) kavramları menşei itibariyle Batı’da neşet etmiş, Batılıların kültürüne özgü iki kavramdır. Tarihsellik genellikle tarihsel olayların olgusallığı, geçmişte yaşanmış olayların etkisini devam ettirmesi gibi anlamlara gelmektedir. İnsan tarihsel bir varlıktır. Bu açıdan tarihsellik kavramı ortak kültüre aittir lakin bu kavramın anlam çerçevesi toplumdan topluma değiştiği için özgü kültür özelliği de taşımaktadır.

Tarihselcilik kavramının anlam çerçevesi ise bulanık olup bu kavram tek bir anlama sahip değildir. Tanımları izafi ve değişime açıktır. Bazıları bütün geçmişi sorgulama yöntemi olarak tarihselciliği açıklarken kimi de onun bir dünya görüşü olduğunu söylemiştir. Tabiat bilimleri ve beşeri bilimlerinin konuları ve bilimsel sonuçlarının bilimsel geçerliliği açılarından aynı lakin yöntemlerinin farklı olduğu da ifade edilmiştir. Görüldüğü gibi tarihselcilik kavramının da neye tekabül ettiği hususunda bir konsensüs bulunmamaktadır.

İslam’a göre insan tarihsel bir varlık olup, bilen, inanan, anlam veren, yapıp-eden vs. bir canlıdır. Ancak tarihsellik kavramının da anlamı hakkında uzlaşma yoktur. Bununla birlikte Felsefe Terimleri Sözlüğünde dört tanımı mevcuttur. Ahmet Nedim Serinsu’ya göre bu dört anlamdan ikisi Kur’an ve esbâb-ı nüzul açısından isabetlidir. Bunlar ‘tarihsel olanın varlık biçimi’ ve ‘bir şeyin gerçekten tarihsel olarak var olduğu olgusu’dur. Tarihsel olanın varlık biçimi, nüzul ortamında yaşayanlar ve bunların yapıp-ettiklerinin tarihi gerçekliğe sahip olmasıyla ilgilidir. Bir şeyin gerçekten tarihsel olarak var olduğu olgusu da benzer şekilde tarihte gerçekten yaşamış ve yaşanmış olaylarla ilgilidir. Esbâb-ı nüzul ilmi de bu konular hakkında bilgi sağlayan bir mekanizmaya sahiptir.

Velhasıl, bu iki kavramın neliği hakkında görüş birliği bulunmamaktadır. Ancak tarihsellik ve tarihselcilik birbirinden farklı kavramlardır. Tarihsellik insanın tecrübe ettiği, dâhil olduğu tarihle ilgili olması açısından esbâb-ı nüzul ilmiyle ilişkilidir. Ancak tarihselcilikten farklı olarak Kur’ân, insan ve tabiat arasında organik bir bağ olduğunu vurgular ve ikisini birbirinden ayırmaz. Özetle ‘tarihsellik’ten söz etmek ‘tarihselcilik’ten söz etmek değildir.

Mehmet Akif ÖZDEMİR
Öğrenci numarası: 20922777

Esbâb-ı nüzul, tarihsellik ve tarihselcilik kavramları

İnsanın tarihin içerisinde bir varlık olduğu inkar edilemez bir gerçektir. Fakat tarihe yönelik bakışımız, yöntemimizi belirlemiştir. Geçmişi ilkel, şimdiki zamanı modern gören yaklaşım, geçmişten ders almaktan mahrum kalacaktır. Ancak, tarihin herhangi bir dönemini objektif bir şekilde değerlendiren, maziyi günümüz şartlarıyla sınamadan değerlendirebilecektir. İlki, tarihselciliğe uyumlu gözürkürken, ikincisi esbâb-ı nüzul veya tarihsellik yönteminde görülebilir. Bu bağlamda Tefsir ilminin bir konusu olan esbâb-ı nüzul ilim dalı, tarih ve hadisten faydanlanmakla beraber hep birlikte fıkıh ilmine temel teşkil etmiştir. Burada tarih ilmi, geçmişe hapsedilmede “şimdiki zaman”ın idrakine sunulmaktadır.

Şunu unutmamalı ki, Esbâb-ı nüzul ilmi İslami ilimlere ait bir kavram olmakla beraber, “historicity” yani tarihsellik veya tarihselcilik kavramlarının bir alt dalı değildir. Kutsal kitaba uygulanması neticesinde Batı’da ortaya çıkan “historicity” kavramı daha sonra Kur’an-ı Kerîm araştırmalarına tatbik edilmeye başlamış ve Müslümanların bu kavrama kayıtsız kalmasını imkansız kılmıştır.

Kur’an-ı Kerîm’in indiği döneme ait olguların, ilkel ve tarihsel olarak algılanması mümkün olmakla beraber, o dönemdeki “ilkel hayatın” tekrar yaşanma olasılığı hiç de uzak değildir. Çünkü insan icraatlerinin iflas ettiği durumda geriye kalanlar ilkel, daha doğrusu doğal vasıtalar olacaktır. Buna örnek olarak, Kur’an’da ihtişamlı kavimlerin helak olarak birden sıfır noktasına döndükleri bilinmektedir. Aynı şekilde, günümüzde toplu helak olmasa bile, büyük afetlerle elimizdeki imkanların sıfırlanabildiğini görebiliyoruz. Yani Kur’an tarihin bir dönemine değil, insanın ve dünyanın özüne, hatta en doğal şartlarına göre hitapta bulunmaktadır.

Diğer taraftan, günümüzde, adaletin sorgulandığı ve cezaların caydırıcı olmadığı söylemleri, Kur’an’daki hadd cezalarına benzer alternatifleri gündeme getirdikçe, bir kez daha Kur’an’ın tarihin bir döneminden ziyade insan fıtratına hitap ettiği söylenebilir.

Bütün bunları nazarı dikkate alarak, baştan beri tarihi esas alan esbâb-ı nüzul ilminin özerk ve özgün olmakla beraber “tarihsellik” denilen düşünceyle ortak yönlere sahip olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Ancak “tarihselcilik” yaklaşımının genelkabul gören felsefi tanımına göre, Kur’an’ın yapısına uygun olan esbâb-ı nüzul/tarihsellik yaklaşımlarıyla özdeşleştirilemez.