Muharrem Metin Özbek

23912711

Tefsir Yüksek Lisans, Hadis Eserlerinde Tefsir Rivayetleri II Dersi

Kur’ân ve Bağlam Kitabıyla İlgili Birkaç Şey Anlatır mısın?

     Kur’ân-ı Kerim’in ana vurgusu Allah Merkezli (theocentric)’dir. Varlık dünyasının merkezinde Allah vardır. İnsan ve diğer varlıkların hepsini O yaratmıştır. Kur’ân bütün yaratıklar arasında insana en büyük önemi vererek Allah kadar insana da dikkat çekmektedir. Kur’ân esas olarak insanın dünya ve ahirette mutluluğu ile ilgilenmekte ve bu hususun nüzulüne sebep teşkil ettiğini bildirmektedir.

     Allah Teâlâ’nın halife olarak, en güzel şekilde yarattığı ve geniş rahmetini onun için bahşettiği insanoğlu ile ilgili muradının doğru anlaşılması için Kur’ân-ı Kerim’in mesajının önyargıdan uzak, bütünlük içerisinde ve eksiksiz olarak çözümlenerek, uygulanması gerekmektedir. Kur’ân-ı Kerim’i bir beşer olarak en doğru ve güzel biçimde anlayan kişi hiç şüphesiz Allah Resulüdür. Çünkü onun her söz ve fiili Allah Teâlâ’nın denetim ve gözetimi altındadır. O’nun hiçbir sözü kendi heva veya hevesinden kaynaklanmamaktadır. O bütün insanlık için en güzel örnek, Allah’ın ayetlerini okuyan, kendilerini temizleyen ve kendilerine kitap ve hikmeti öğreten bir Peygamber olarak gönderilmiştir. Kur’an’ın ahlakı ile ahlaklanmış Hz. Peygamber ve O’nun yetiştirdiği sahabelerin Kur’ân-ı Kerim’i anlama ve emirlerini uygulama usulleri ile Onların oluşturduğu bu sistem, kurumsal yapı ve anlam küre içerisinde yetişmiş alimlerin 1400 yıl öncesinden günümüze kadar oluşturdukları ilmi birikimin çok iyi bir şekilde analiz edilerek anlaşılması gerekmektedir. 

     Kur’ân-ı Kerim’in anlaşılmasında bu ilmi birikimden yararlanılarak O’nun bütünlüğünün dikkate alınması önemli bir ilkedir. Bütünlük (bütünsellik) sözcüğü ise bütün olama hali ve bütün varlıkları kapsayan ve düşünülen şeyleri kapsayan anlamındadır. Burada parçaları tesadüfen bir araya gelmiş veya birleşmiş olmaktan ziyade bütünün içsel kurallarıyla belirlenmiş sistemli ve uyumlu bir bütün (Gestalt) kastedilmektedir.

     Bir bütün olarak Kur’ân-ı Kerim kavramı, Kur’ân-ı Kerim’in tüm özelliklerini, bütünlüğe ait veçhelerini ve bunlar arasındaki ilişkileri kucaklayan, kendisinin hususi, mu’cîz vahiy mahsulü karakterini belirleyen tastamamlık kendi iç keskinliği ve bunların tümünün oluşturduğu bir sistem anlamındadır. Bu bütünlüğü; Kur’ân’î cümleler ile oluşan bütünlük, Kur’ân’î cümleler ve sureler arasındaki bütünlük, teşriî bütünlük, tarihi bütünlük, surelerin dahili bütünlüğü, siyak-sibak bütünlüğü şeklinde göstermek mümkündür.

     Bağlam; bir düşüncenin kendinden önceki ve sonraki düşünceye uygunluğu, o düşüncelere bağlı olarak beliren anlamı, onlar arasında çelişmeye yer vermeyen bağlantı olarak tanımlanmaktadır. Kur’ân-ı Kerim’in anlaşılmasında esbâb-ı nüzulden yararlanırken siyak-sibakın göz önünde bulundurulması ilkesi, genel ilke olarak zikredilen Kur’an’ın bütünlüğü kavramına dahil bir prensiptir. Siyak-sibak kavramı da bütünlük kavramının izafî (ancak belli şartlar, belli ilişkiler içinde geçerli olan) bir boyutudur. Sibak (سباق); bir şeyin öncesi, geçmişi, üst tarafı, başlangıcı, bağ, bağlantı, söz veya yazının baş tarafı anlamlarına sahiptir. Siyak (سياق) ise, ifade şekli ve tarzı, üslûp, biçim, sözün gelişi anlamlarına gelmektedir. Siyak-sibak ifadesi ise; bağlam, kontekst, sözde baş ve son uygunluğu, tutarlılığı, sözün gelişi, sözün (öncesinin sonrasına olan) uygunluğu, sözlerin uygun bir biçimde birbirini takip etmesi, tutarlılık anlamları haizdir.

     Esbâb-ı Nüzul bilgisi Kur’ân-ı Kerim’in nüzul ortamının aslî unsurudur. Esbâb-ı Nüzul bilgisi sahabeye, yaşadıkları ortamda insani yapıp-etmelerin sonucunda inen ayet ve o ayet ile gelen hükümlerin sebeplere bağlanması yeteneğini kazandırmıştır. Bunun anlamı onların Kur’ân ilmini, onu hayata tatbik etme usulü ile birlikte öğrenmiş olmalarıdır. Bu nedenle Esbâb-ı Nüzul ilmi ilk dönemlerden itibaren Kur’ân ilimleri arasında ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Sebeb-i Nüzul, Hz. Peygamber’in ümmeti için ortaya koyduğu bir soruya Cenab-ı Allah’ın somut cevabıdır, tarihi bir olgu veya nüzul asrında meydana gelmiş bir hadisedir. Esbâb-ı Nüzul ancak sahih nakille bilinebilir. Bu alanda içtihada veya imal-i fikir etmeye mahal bulunmamaktadır. Bir nüzul rivayetnin oluşum sırası şu şekildedir; Sebep (Nüzul sebebi), Hz. Peygamber (Sebeple ilgili olarak vahyolunan ayeti tilavet ederek, gelen ahkamı tebliğ ve tebyîn ediyor), Ashab (dinliyor, zihinlerinde sebep-ayet ilişkisi yani nüzul ortamını tasvir şartları oluşuyor) (burada rivayet ederken kullandıkları kalıp ve cümleler önemli), Tabiîler (Ashab’dan naklediyorlar), Müfessirler (kendilerine ulaşan rivayetler ile ilim yapıyorlar). Müfessirler yüce dinimizin vazettiği prensipler çerçevesinde oluşturulan muhtelif ilimler vasıtasıyla Allah Teâlâ’nın maksadını anlamaya ve yüce kitabımızın mesajlarını günümüz insanına aktarmaya çalışmaktadırlar.