Adı ve soyadı: ?

Daha çok hadis ilmiyle meşhur olan İmam Buhari bu ilmin yanında tefsir ilmiyle de meşgul olmuştur. Katip Çelebi'nin ona ait bir tefsir kitabının olduğunu dile getirmiştir. Ayrıca Abdurrahman Umeyra ona ait et-Tefsiru'l Kebir adlı eseri olduğunu ve bu kitabın Cezayir milli kütüphanesi  ve Fransa olmak üzere iki nüshasından bahsetmiştir. İmam Buhari hadis kitabını bablara ayırma konusunda seleflerinden ayrılmaktadır. O, Sahih'ine tefsir bölümü/babı ilave ederek tefsir ilmine büyük hizmet etmiştir. 

Yazdığı hadis kitabının tefsir bölümünü meydana getirirken tüm ayetleri rivayetlerle açıklama yoluna gitmemiş, hadis kitabının %10'una tekabül edecek oranda nakilde bulunmuştur. O, daha çok anlaşılması güç olan ayetleri veya yanlış anlaşılabilecek ayetleri ele almıştır. Bunun yanında tefsir ilminin usullerine de riayet etmiştir. Nasih-mensuh, esbab-ı nuzül, muhkem-müteşabih, kıraat farklılıklarına yer vermiştir. Buhari kitabını oluştururken Ferra ve Ebu Ubeyde'den çok istifade etmiştir. Bunun yanında İmam Mücahid'den de epey alıntılar yapmıştır. Ayetlerin büyük çoğunluğunu Tercümanü'l Kur'an olan İbn Abbas'tan nakil yaparak açıklamıştır. Rivayetleri aktardıktan sonra kendi düşüncelerini de ifade etmiştir. 

Sonuç itibariyle hadis ilmindeki mütebahhirliğiyle tanınan İmam Buhari, tefsir ilmine de büyük hizmetler vermiştir. Tefsir ilmiyle meşgul olanların temel referans merciilerinden  biri olmuştur. Müfessirlerin müstağni kalamayacakları kitap bırakmıştır.

OSMAN ÇATAL  

22922712

TEFSİR DOKTORA 2022-2023

                                                      BİR MÜFESSİR OLARAK İMAMI BUHARİ

             Hadis kitaplarında tefsir bölümüne yer verme geleneği Buhari ile başlamıştır. Bundan sonra Müslim, Tırmizi ve Nesai de eserlerinde yine tefsir bölümlerine yer vermişlerdir. Buhari eserinde bab başlıklarını ayetlerden seçmiş daha sonra da bu ayetlerle ilgili rivayetlere yer vermiştir. Buhari Tefsir kitabında sadece ayetle ilgili rivayetlere yer vermemekte aynı zamanda hadisleri seçerken kendi tercihine destek verecek şekilde tercihler yapmaktadır. Bu şekilde o, tefsir yapma iradesini ortaya koyarak diğer muhaddislerden farklılaşmaktadır. Buhari’nin bu kitabı, türünün ilk örneğidir. Bu şekilde o, tefsir mirasından çok daha fazla yararlanma fırsatı bulmuştur.

            Buhari, tefsir kitabının tercemelerinde rivayetleri ile ilgili kendi görüşünü de ortaya çıkaracak bilgiler verir. Burada kelime izahlarına yer verip bunları destekleyen rivayetleri nakleder. Bu rivayetleri ya doğrudan dil kitaplarından nakleder ya da tefsir kitaplarından senedsiz olarak nakleder ki bu rivayetler, kitabın beşte birine denk gelmektedir. Dil kitaplarından yaptığı rivayetlerin ya da senedsiz rivayetleri kendi sıhhat şartlarına uymadığı görülmektedir.

            Bablara konu olan ayetleri izah ederken kelimeleri toplu şekilde açıklar. Buhari bir kelimeyi açıklarken o kelimenin başka ayetlerdeki kullanımlarına da işaret etmektedir. Bu suretle o, ayetlerin kelimelerini bütüncül bir tarzda izah etmektedir. Bazen de Buhari ayette geçen kelimelerin başka lügat anlamlarını da özellikle Ebu Ubeyde’den nakleder. Buhari bazen kısa izahların ötesine de geçerek kelime ile ilgili detaylara da yer verir. Bu açıklamalar genelde Ebu Ubeyde ve Ferra’nın eserlerinden alıntılanmıştır. Buhari’nin bu uygulamasının, ayetlerin anlaşılmasında yeterli sıhhat şartlarını yerine getirme imkanı bulamadığı ve konu bütünlüğünü sağlamak için müracaat etmiş olabileceği düşünülebilir. Belki de o, kişisel tercihleri ile ilgili sair rivayetlerden bulamadığı desteği bu kelimelerin izahı ile bulmuş olabilir.

           Buhari ayetlerin izahında Hz. Peygamberden, sahabeden ve tabiundan rivayetlere yer vermiştir. Onun sahabeye nisbet ettiği rivayetlerin çoğunluğu İbn Abbas’tandır. Buhari bazen bir kelimeyi izahını aynı kökten gelen başka kelimelerle yapabilmektedir. Buhari bazıları diğer tefsirlerde senedli bir şekilde gelmekle birlikte senedsiz yani muallak olarak naklettiği bu rivayetler onun icazetini almadığı kitaplardan yaptığı nakillerdir. Bununla birlikte onun senedsiz olarak naklettiği rivayetler tefsir kitaplarında senedli olarak bulunmaktadır. Onun bu usulünün nedeni tefsir geleneğinde tefsirle ile ilgili rivayetlerin diğer hadis rivayetlerinden yöntem olarak ayrı düşünüldüğü izlenimini vermektedir. Bu bakımdan onun bu usulü bir anlamda Taberi ve İbn Ebi Hatim’in yöntemine benzemektedir. Tercemelerde verilen bilgiler, kitabın metninde yer alacak sıhhat şartlarına uygun olmadığından ve fakat bu bilgilere yer vermek ihtiyacı hissetmesinden böyle bir usul benimsemiş olabilir. Buhari tefsir kitabının bab başlıklarını ayetlerden seçerek tefsir eserlerine benzer bir yol izlemiştir. 

             Buhari, bab başlıkları altında kendi görüşünü ortaya koyacak rivayetlere yer vermektedir. Bu durum, tefsir kitabının dışında bab başlıklarında, daha açık görülmektedir. Buhari, kendi görüşlerini hissettirirken konuyla ilgili bilgiler de verir.

            Buhari’nin bu yönteme, sadece rivayetleri nakleden bir tefsir usulünde kişisel tercihleri ortaya koymasını sağlayan bir yöntem olarak kullandığı ve müracaat ettiği söylenebilir.

            Buhari’nin ayetlerin izahında yer verdiği rivayetler çoğu zaman ayetle doğrudan ilintili olmamakla birlikte ayetin genel bağlamına ya da sebebi nuzüle ilişkin açıklamaları nakleder. Buhari, ayetin izahında doğrudan sebebi vürudu mevzubahis ayet olan rivayetlere yer verir. Bazen tercemede, senedsiz (muallak) ve bazen de metnin içinde senedli bir şekilde bu rivayetleri kullanır. O, sebebi nuzüle ait rivayetlere yer vermekle birlikte bu rivayetlerin çok fazla olduğu söylenemez. Bu da onun bu rivayetleri ayetin anlaşılmasına yönelik, temel bir yöntem olarak görmediği, şeklinde yorumlanabilir. Bunun nedeni bu rivayetlerin bir bölümünün, sıhhat şartlarına uygun olmaması da olabilir. O, ayetleri izah ederken ayetin nazil olduğu ortamı ortaya koyan rivayetlere yer vermiştir. Bu konuda diğer tefsir uygulamalarına baktığımızda önemli ölçüde farklılık göze çarpmaktadır. Zira diğer tefsir kitaplarında ayetle ilgili diğer rivayetler ve sebebi nüzul aynı anda verilmektedir.

              Buhari, ayetlerin faziletleri ile ilgili rivayetlere yer vermekle birlikte bunu ayetlerin izahında bir araç olarak görmediği anlaşılmaktadır. Buhari bazen de ayetin doğrudan sebebi nüzulü olmayan fakat ayetin konusu içine giren olaylara yer vermektedir. Bu nokta da klasik tefsirlerden ayırıcı bir özellik olarak karşımıza çıkar. Yine bazı ayetlerin izahında ayetlerle ilgisi olmayan fakat mevzubahis ayetlerle benzer ifadeler içeren rivayetlere rastlanmaktadır. Bunun dışında o, kıraat farklılıkları ile ilgili rivayetlere yine nasih ve mensuh konularına ilişkin rivayetlere de yer vererek Kur’an tefsirinde bütüncül bir yaklaşım ortaya koyar.

             Sonuç olarak bir klasik bir tefsir kitabı olmayan Buhari’nin tefsiri, kendine özgü özellikleri ile hadis eserlerinde yer alan tefsir kitabı olarak, ayetlerin anlaşılması bakımından farklı ve özgün bir bakış açısı sunmuştur.