İLH (440) Tefsir Metinleri

Ubeydullah Çakır, 19071593

“Bugün” İtibariyle Neler Öğrendim!

            Bu dönem “Seçmeli Tefsir Metinleri” dersi içerisinde birbirinden farklı dönemlerde yaşamış müfessirlerin kendi bilgi birikimleri ve ortamları itibariyle yazdıkları tefsirleri üzerinde çalışmalar yaptım. Dersin akışı içerisinde metinleri üzerinden yakından tanıma imkanı bulduğum bu tefsirleri ve müfessirleri “Tefsir Tarihi Atlası ve Uygulama Haritaları”  kitabında da tahlil etmeye çalıştım. En önemlisi ise bu tefsirlerin ve tefsirlerin içerisinde farklı bakış açılarıyla tefsir edilmeye çalışılan âyetlerin, günümüz dünyasında bana neler öğütlediğini anlamaya çalıştım. Bu itibarla söz konusu kitabın gerekli yerlerine notlarımı aldım. Mezuniyet tez konumu “Kur’ân-ı Kerîm’deki Müstesnâ Âyetler ve Kaynakları” hazırlarken ve râvilere ulaşmaya çalışırken, Tefsir Tarihi Atlası kitabındaki müfessir tabakaları bana bir pusula görevi gördü. Eserin müellifi Ahmet Nedim Serinsu ve eseri hazır hale getirenlere müteşekkirim.

            Dönem itibariyle okuduğumuz, “Kur’ân Nedir?, Kimi Örnek Almalı, Kur’ân ve Bağlam” adlı eserler, Tefsir Tarihi Atlası kitabını şerh mahiyetinde eserlerdir. Söz konusu eserleri kitaptan okudum. Bu çalışmaların özelinde konuşmak gerekirse, “Kur’ân Nedir?” adlı eser, insan ve Kur’ân’ı konu edinen bir eserdir. "Kimi Örnek Almalı” adlı eser, Kur’ân ve Hz. Peygamber arasında nasıl bir ilişki kurmamız gerektiğini bize öğretmektedir. “Kur’ân ve Bağlam” adlı eser ise burada zikredilen eserlerin teori olarak en yoğunudur. Zira içerisinde sebeb-i nüzul, tarihsellik vb konuları ihtiva etmektedir.

            Netice itibariyle farklı yönleriyle ele almaya çalıştığımız “Kur’ân” anlaşılmak ve yaşanılmak üzere indirilmiş bir ilahî kitaptır. Sürekli bir anlam arayışı içerisinde olan insan kendisine birtakım kimseleri/şeyleri örnek alarak hayatını devam ettirmekte ve kendisini yetiştirmektedir. Kur’ân’ın “örnek insan” dediği kimse ise Hz. Peygamber’dir. Dolayısıyla bir müslümanın rol modeli Hz. Peygamber olmalıdır. Hz. Peygamber’i en doğru şekilde örnek almak için tanımak gerekir. O’nu tanımak için de Kur’ân’ı tanımak, anlamak ve yaşamak (nasıl yaşanıldığını tecrübe etmek) gerekir. İçerisinde bulunduğu her zaman ve mekanda insanı muhatap kabul eden Kur’ân, insan için önemli bir rehber olmalıdır. İnsan, bu Kur’ân sofrasından kendi özbenliğini anlamalı ve gerçekleştirmelidir. Bunun yolu da bu sofradan istifade etmekten geçmektedir. Zaten Kur’ân’ın en önemli hedefi de insan-ı kâmil yetiştirmektir. Dolayısıyla bugün Kur’ânî bir insan olabilmek için, değerler üzerine inşâ edilmiş bir Kur’an tasavvuruna sahip olmak gerekmektedir.

MİKAİL ÖZTÜRK/19071017

İLH (440) Tefsir Metinleri

Bugün itibari ile neler öğrendim?

Prof.Dr. Ahmet Nedim Serinsu hocama ait almış olduğum kitap listesi;

1.      Prof. Dr. Ahmet Nedim Serinsu, Kur’ân ve Bağlam, 3. Baskı, Şule yayın.,Nisan 2018

2.      Serinsu, Okurluk Üstüne, 4. Baskı Şule yayın., Nisan 2017

3.      Serinsu, Kimi Örnek Almalı, 4. Baskı, Şule yayın., Nisan 2018

4.      Serinsu, Kur’ân Nedir?, 7. Baskı, Şule yayın., Mart 2018

5.      Serinsu, Tefsir Tarihi Atlası ve Uygulama Haritaları, 1. Baskı, Grafiker yayın., Ocak2019

Not : Yukarıda mezkûr olan kitapların hepsini bizzat elden temin ederek çalışmalarımı ve okumalarımı kitap üzerinden yaptım. Okumalarımı çalışmalarımı kitap üzerinden yapma gayretim ise kitapların yazarına bir değer atfetmekten kaynaklanmaktadır. İnternet veya pdf gibi diğer araçlar ile temin edilip yapılan çalışmalarda verimden ârî olunmaktadır.

Tefsir Tarihi Atlası ve Uygulama Haritaları kitabını birinci Müfessir İbni Abbas hazretlerinden başlayarak yirmi birinci ve son Müfessire olan Âişe Abdurrahman’a kadar müfessirimizi tanıyalım, Müfessir ve tefsirinin özellikleri, Tefsir rivâyeti hikaye haritası, Tefsirlerin kaynak ve yöntem tercihi, Sûrelerin ana konuları ağacı, Âyeti kerime konu ağacı ve Kur’ân-ı  Kerim ile  karakterimi inşâ ediyorum bölümlerini ilgili müfessiri baz alarak doldurdum.

Tefsir Tarihi Atlası ve Uygulama Haritaları kitabında  Ne gördüm? Neyi fark ettim? Neyi kazandım?

Konfüçyüse sordular :

“Bir memleketi yönetmeye çağrılsaydınız yapacağınız ilk iş  ne olurdu?”

Konfüçyüs şöyle cevap verdi: “Hiç şüphesiz dili gözden geçirmekle işe başlardım””

Bu meyandan hareketle  bu haritada müfessirlerin kendi tefsirlerini inşa ederken kendi dillerini kullandıklarını, ve Tefsir dili  kullanımlarının ne kadar güçlü olduğunu fark ettim. Hatta Arap dili ve belağatına iyi derecede hâkim olanların ortaya çıkardıkları eserlerin diğerlerinden daha üst seviyede olduğunu fark etmemek elde değildir. Eserde verilen müfessirlerin kendilerini, düşüncelerini, tecrübelerini birikimlerini, tarihte iz ettikleri yorumlarını zengin bir uslûp ile aktardıklarını fark ettim.

Müfessir kimdir? Sorusunun cevabını eserin tamamını bitirince kavramış oldum. Şöyle ki; müfessirin kimliğini oluşturan sadece kendisinin değil ailesinin, çocuklarının, çevresinin kocasının, abisinin, amcasının, bulunduğu görevin,  siyasi yapının gibi bir çok “dinamik gücün” olduğunu gördüm. Hatta müfessir  tarihin bir yerinde zaman aralığı yakalamasına sebep teşkil eden eserini hangi şartlar altında hazırladığını, hangi binbir türlü eziyetler içerisinde yazdıklarını görmüş, ve aslında bu eserin bizlere unutulmuş olan yada görmemezlikten gelinen bir çok üstü tozlanmış noktayı gün yüzünü çıkardığını gördüm.  Yukarıda zikretmiş olduğum konu ile  ilgili olarak eserden tahric ettiğim bazı müfessirler ve onları tefsire yönelten dinamik güçler:

·         Aile yapısında kaynaklı :

 Fahruddîn er- Râzî (v.606/1210) ; Babası bölgenin en iyi hatibi ayrıca “Kelam” alanında eser yazmış birisidir.

El- Beydâvî (v.685/1216) babası başkadılık görevinde bulunmuştur.

İbn-i Kesîr (v.774/1373)  babası fakih, edip, şair ve edip bir alim

El- Âlûsi  (v.1270/1854) Dedesi meşhur müfessir Şehâbeddin Mahmud el-Âlûsî’dir. Amcası Numan b. Mahmut ailenin kelam ve fıkıh hocasıdır.

Âişe Abdurrahmn (1913-1998) babası Ezher alimlerindendir. Kocası Kâhire üniv. Prof. Hûlî’dir. Tefsir alanına kocası yöneltmiştir.

·         Mezhep aidiyetinden kaynaklı :

 er-Râzi kendisi Şâfiî alimlerden ders aldığı için bu düşüncenin devamcısı olmuştur. Kendisinin tefsiri de Şâfi kaynak olmuştur. Kendisinin yetiştirdiği öğrencilerin bir kısmı da yine Şâfi geleneğe bağlı kalmışlardır.

El- Kurtubî (v.671/1213) kendisi Mâliki mezhebi mensubu olduğu için tefsirinde daha çok fıkıh ile alakalı olan ahkam ayetleri üzerinde durmuştur. 

El-Âlûsî   İbni teymiyye’den etkilendiğin için Iraklı Selefi alim olarak yetişmiş.

·         İlk olarak kendi oğlunu yetiştiren :

Kurtubî hz. ilk olarak oğlu Ahmet’i yetiştirmiştir.

İbn-i Âşur oğlu Muhammed fazılı yetiştirmiştir.

·         Diğer farklı  bulgular:

Seyyid kutub hz. “Fi- zılâlil Kur’ân” adlı eserini hapishanede yazmıştır. Kendisi ideolojik bakış açısından dolayı “idam” edilmiştir.

İbni Âşûr  Ülkesi tunus için bağımsılık mücadelesine ölene kadar destek vermiş. Hem müfessir hem siyasetçi kimliği vardır.

Derveze Filistin propagandası yaptığı için siyasi mahkumiyete tabi tutuldu. Türkiye de Manisa hapishaneside 10 ciltlik eserini yazmıştır.

İsmail Hakkı Bursevî  kendisi hem “Celvetiyye”  tarikatine mensup hemde şeyhliğini yapmıştır. Eseri intisabından dolayı tasavvuf ağırlıklı olmuştur.

Eserden çıkaracağımız daha bir çok bu ve  benzeri bulgular göstermektedir ki Müfessir kimdir? Sorusunun tek yönlü bir cevabının olmadığını bir den fazla yönünün olduğunu göstermektedir. Dolayısı ile müfessirin kimliğini yansıtan eserleridir. Okuma yaparken “müfessirin ayak izlerini” iyi takip etmek o eserin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacaktır.

Sonuç olarak bu eser bizlere müfessirin adım adım karış karış bastığı yerlerin izlerini yani ayak izlerini vermektedir. Ayak izlerini takip ederek düşünce izlerini bulmak daha kolaydır. Bu eserde buna hizmet etmektedir. Müellife katkısından dolayı şükranlarımı arz ederim.

Kur’ân insandan ne ister?     

“Kur’ân Nedir?, Kimi örnek almalı, Kur’ân ve Bağlam” isimli kitapları okuduğum da Serinsu’nun eserlerinde kullanmış olduğu  “Kur’ân’ın İnsandan Talebi devam ediyor” yani Yaşam boyu eğitim ve  Yaşam boyu öğretimin devam ettiğini ve benim yapıp etmelerim ile eylemlerim ile bana ayrılan yaşam sürecinde kendime bir konum belirlemem gerektiğini öğrendim. Bu konumun neresi olması gerektiğini yine Kur’ân Nedir? kitabından hareketle sâlih amel yani düzenli ve bilinçli yapılan güzel eylem ve iradenin olduğu yer olması gerektiğini öğrendim. Bir insan olarak bu dünyada ki varlığıma,  yaşantıma  ancak güzel eylemlerim ve davranışlarım sayesinde bir “değer” yükleyebileceğimi öğrendim. Yoksa diğer türlü alışkanlık haline gelmiş bilinçsiz bir yaşam sürecektim.

 Bu kitapların ana hedefi de hayatımızı daha değerli ve yaşanır kılabilmek için Kur’ân’ın daha iyi nasıl anlaşılmasını sağlamak,  kavramların, terimlerin hangi bağlamda hangi şartlarda neler ifade ettiğini, ayet ve o ayetin arkasında ki tarih izlerinin nasıl okunması gerektiğini, ayetin sebebini ifade eden rivayetlerin tahlil edilmesi ile daha gerçekçi bir yaklaşım ile Kur’ân-ı Kerimi daha farklı anlamak değil midir?

 Bu kitaplar bana “farkı görebilmek için farklı bakmayı” ve bakışın hangi ölçüde, nerelere, ne kadar ve ne şekilde  yapılması gerektiğini öğretti. Bu öğrendiklerim ile artık bir ayeti artık daha farklı bir şekilde yorumlama gücüne eriştim.  Ayetin Bağlamına inmeyi öğrendim. Nitekim  bir ipin düğümleri gibi ucundan başlayıp  arkasına kadar bütün düğümü çözersem o takdirde  asıl kast edileni, anlatılmak istenileni çıkarabileceğimi öğrendim.

Yine bazı Tefsir dil biliminde kullanılan bazı kavram ve terimlerin İslam düşüncesi içerisinde değerlendirilirken geçirdikleri tarihsel süreç ve mânâ sapmaları göz önünde bulundurulması gerektiğini öğrendim.

Yine Kur’ân- Kerim, insanın   faaliyet sahası olan tarihsel varlık şartları ile değil bütün varlık koşulları ile uyumlu ve o koşullara cevap veren bir ilahi mesajdır.

Yine benim yapıp etmelerimi yöneten bir değer duygumun yani inanç duygumun olduğunu öğrendim.

Yine içinde yaşadığım durumlara bir anlam veremediğim, onlarda bir değer göremediğim zaman yapıp- etmelerimin benim için bir şey ifade etmeyeceğini ve faaliyetlerimin sona ereceğini öğrendim.

Kur’ân benden okunulmak, düşünülmek, anlaşılmak ve bunların bir değer ifade etmesi için yaşanılmak ister.

İLH-440 Tefsir Metinleri Dersi Final Ödevi

Adı Soyadı: Muharrem Metin Özbek, 17070167

Konu: Veb sayfasında 25 Şubat 2021’de ilan edilen sorumluluklardan ‘bugün’ itibarıyla neler öğrendin?

     Bilimin nitelikleri ya da özellikleri; olgusallık, kesinlik, seçicilik, mantıksallık, evrensellik, genelleyicilik, eleştirellik, sistemlilik olarak sıralanabilir. Bu özellikler içerisinde dersimizin işlenişi ve yöntemsel yaklaşımında ön plana çıkan husus bilimin ‘sistemli’ oluşudur. Her bilim dalı kendine ait geliştirdiği ve hepsi bilimsel olan veri toplama teknikleri, analiz, değerlendirme, yorumlama ve sonuç çıkarma yöntemleri kullanarak sonuca ulaşır. Süreç olarak bilimi; birtakım eylemsel ve düşünsel işlemlerin bir iç içe geçmiş örgüsü sayabiliriz. Bilim, örgün bir bilgiler bütünü olup, kendi içerisinde de ‘bütünlüğe’ sahiptir. Bilim düzenli ya da organize bir bilgi bütünüdür.

     Sahip olduğu bilimsel özellikleri ve kendi içerisinde geliştirdiği sistematiği ile özgün bir yapıya sahip olan Tefsir İlminin bir bölümü olan dersimizin yürütülmesinde de temel kavramın ‘bütünlük’ olduğu kanaatindeyim. Dersimizle ilgili her alanda bütünlük kavramını göz önünde bulundurmalıyız. Bir çatı kavram olarak bütünlük alt başlıklardan oluşmaktadır. Birincisi ‘gayret bütünlüğü’; konuların hazırlanması, derse katılım, dersin işlenişi, konuların açıklanmasında başta hocalarımız ve ilmi talep edenlerin ilim üretmek ve öğrenmedeki azim, çaba ve gayretlerini kapsamaktadır. El ve gönül birlikteliği içerisinde, hepimizin ortak katkısı ile anlamlı bir öğrenmeyi amaçlamak her daim hedefimiz olmalıdır.

     İkincisi ise ‘Sistemin bütünlüğüdür’. Sistemin bütünlüğü; tefsir çalışmalarının “Kur’an’ın ne olduğu”, Kur’an’ı anlamak için “Kimin örnek alınması gerektiği” ve nüzul ortamının asli unsuru olan esbâb-ı nüzul ile birlikte, yani “Kur’an’ı bağlamı’ ile birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.

     Kur’an-ı Kerim; insana hitap eden ve hayatının bütün aşamalarını sevk ve idare edebilecek evrensel mesajlara sahip tek ilahi kitaptır. O’nun anlaşılması ve hayata uygulanmasıyla insanın hayatın amacına ve fıtratına uygun yaşam sürdürebilmesinin tek vasıtasıdır. Kur’an’ın bu nedenle okunulması, üzerinde düşünülmesi, idrak edilerek anlaşılması, samimi ve halisane bir yaklaşımla içselleştirilerek yaşanılması gerekmektedir. İlahi vahyin anlaşılması için Allah Tealanın bir lütfu olarak gönderilen Hazreti Peygamberimiz sözleri, fiilleri ve örnek yaşamı ile cinsiyet ayırımı yapmaksızın, bütün ümmetini ilim tahsiline ve Kur’an’ı yaşamaya yönlendirmiştir.

     Kur’an-ı Kerim; ezeli ilme dayalı olarak indirilmiş, her ayetiyle bir bütün, açık, anlaşılır, her türlü çelişkiden uzak, fikri insicamı mükemmel olan bir kitaptır. Kur’an-ı Kerim’in yapısı; kesin sınırlarla konuların ayrılmasına, bölümlenmesine ve başlıklar altında toplanmasına uygun değildir. Kur’an’ı anlamak için; bütüncül bir yaklaşım sergilenmesi, nüzul ortamını ve sebeplerini yani siyak-sibak çerçevesini dikkate alınması, kelimelerin lügavî anlamlarıyla birlikte kazandıkları yeni anlamların bilinmesi gereklidir.

     Bir diğer bütünlük nevi ise ‘bilginin bütünlüğüdür’. Bilimin ürünü olan bilginin kesin, seçici, mantıksal, evrensel ve genelleyici olabilmesi için ilgili bütün disiplinlerce desteklenmesi, teyit edilmesi, tasvip görmesi gerekmektedir. Allah Tealanın insana bir fazlı, lütfu olan Kur’an-ı Kerimi bütün olarak, tam ve gerçeğe en yakın şekilde kavrayabilmek için; mevcut disiplinler arasında tam bir iletişim tesis edilmesi elzemdir. Kur’anı ‘Tarihi süreç, zaman ve mekân kavramları içerisinde’ değerlendirerek, tam manasıyla anlayabilmek için; Kur’an ilimlerine ilave olarak, coğrafya, siyer ve tarih, psikoloji, sosyoloji, mantık, edebiyat, sarf ve nahiv, fizik, kimya, biyoloji, matematik, astronomi, tıp v.b. bütün alanlarda bilgi sahibi olunmalıdır. Sahip olunan bu bilgi vasıtasıyla, bilginin bütünlüğü anlayışıyla Kur’an’a yaklaşımız daha gerçekçi ve anlamlı olacaktır.

     Müfessirlerin yaptıkları ilim tahsili maksatlı (er-rihle fî talebi’l-‘ilm) yolculuklarında bilgiye bütüncül yaklaşabilme arzusu vardır. Onların tarih, fıkıh, hadis, sarf ve nahiv, coğrafya, tıp vb. alanlardaki vukufiyeti, oldukça geniş bakış açısıyla yorum getirmesi için zemin hazırlamış ve tefsirlerine büyük bir zenginlik katmıştır. Önceki dönemlere ait eserleri tetkik ederken; hadis, fıkıh, kelam, İslam tarihi, İslam mezhepleri tarihi konularında sahip olunan bilginin derinliği daha sağlıklı analizler yapılmasına imkân sağlamaktadır.

     Bütün bu değerlendirmeler ışığında, mezkûr tarihte ilan edilen sorumluluklardan özel olarak öğrendiğim hususlar; insanın hayatında yaptığı anlam arayışında ve fıtratına mutabık bir yaşam sürmesinde Kur’an-ı Kerim’in rolü ve önemi ile bu rolün kavranılmasında Peygamber Efendimizin örnek kişiliğinin hayatımızdaki yeri ve etkisinin net bir şekilde ortaya konulmasıdır. Daha genel anlamda öğrendiğim bir diğer husus ise; Tefsir İlminin sade bir yaklaşımla açıklanabilecek yalın bir tercüme faaliyeti olmadığı ve bütün bilimlerde olduğu gibi Tefsir İlminde de bütünsel yaklaşımın önemidir.

     Not: “Tefsir Tarihi Atlası” kitabı temin ederek, nazari bilgi veren metin kısımlarının tamamını, müfessirlere ait olan bölümün de büyük bir bölümünü (altını çizerek, başka kaynaklardan araştırarak ve notlar alarak) okudum.

Bu dönem Tefsir Metinleri dersinde şunları öğrendim diyebilirim: Daha önce Ahmet Nedim Serinsu hocadan ders aldığım için http://www.kuranveinsaninanlamarayisi.com sitesine üyeydim. Bu sitenin nasıl kullanıldığını biliyordum. Derslerde işlenen kitaplardan bazılarını da daha önce almıştım zaten. Kuran nedir kitabından özellikle bakmak görmek unsurunu öğrendim. Bunlar arasında büyük farklar olduğunu öğrendim. Bakmak görmek kavramlarının tefsirde nasıl işlendiğini alimler arasındaki yorum farklılıklarına yordum.        

Tefsir haritası kitabında ödev şeklinde olan kısımları yapınca daha akılda kalıcı olduğunu öğrendim. Bir çok yeni kavram ile birlikte yeni müfessirler tanıdım. Daha önce duyduğum bir çok müfessir ve tefsir hakkında daha detaylı bilgiler öğrendim. Tarihsellik, tarihselcilik,  Esbâb-ı Nüzûl, Orijinal Tarih-Düşünülmüş Tarih ve daha onlarca yeni kavram öğrendim. Oku düşün anla yaşa uygulamasını öğrendim. Bir resme veya bir insana baktığımda aslında gördüğüm şeyden farklı şeyler olabileceğini büyük resmi fark etmeyi öğrendim.

Öncellikle Tefsir Tarihi Atlası ktabından başslayarak  bu kitapta hocamız, sadece on beş asır boyunca tefsirde öne çıkan yirmi bir müfessiri ve eserlerini incelemekle kalmayıp, aynı zamanda haritalar aracılığıyla Kur’an’ın tarihi   süreç   içerisinde   hangi   dini   siyasi   kültürel   ve   sosyal   şartlarda   yorumlandığını değerlendirmektedir.  Yine  bu  haritalar aracılığıyla   kitapta  tefsirin   diğer ilimlerle  birlikte gelişmesi hakkında bilgi edinilmekte ve ilimlerin “bilginin bütünlüğü” yaklaşımıyla nasıl tahsil edildiği tefsir faaliyetleri çerçevesinde görülebilmektedir. Kitap   üzerine   çalışma   yapacak   ilgililerin   öncelikle   Tefsir   Tarihi   ve   Tefsir   Usûlü bilgilerini gözden geçirmelerini ve kitapta geçen kavramların anlam içeriklerine daha iyi nüfuz etmek maksadıyla bir dini terimler sözlüğünden faydalanmalarını öneriyoruz. Ayrıca okuyucular, kitaptaki müfessir ve eserini tanımaya çalışırken dönemin ilmi faaliyetlerine etki eden dini, siyasi, kültürel ve sosyal özellikleri dikkate almak zorundadırlar. Bunun için de yazarın üzerinde önemle durduğu “bilginin bütünlüğü” çerçevesinde Hadis, Fıkıh, Kelam, İslam Tarihi ve İslam Mezhepler Tarihi alanlarındaki çalışmaların ilgili bölümleri mütalaa edilmelidir. Diğer kitaplardan da müthiş bilgiler toplamakta ve hepimize güzel ve faydalı bilgiler içermektedir. diğer kitaplarının da çok güzel ve açık bir şekilde Kur'anın bütünlüğü ve nasıl anlamamız-okumamız- yaşamamız - düşünememiz gerektiğini açıklanmaktadırlar. Pandemi süreci hepimizi etkiledi ve umarım çok daha güzel ve sağlığı ve sıhhatı yerinde olacak bir başka zamanda görüşmemiz dileğiyle.